Քարոզչությունը, թշնամու տարածքից տեղեկությունների հավաքումը, կեղծ լրատվության տարածումը մշտապես եղել են պատերազմների անբաժանելի մասը: Տեղեկատվական դարաշրջանում դրանց դերը միայն աճել է:

«Ցանկալի է` մարդիկ չշտապեն սոցիալական ցանցերում, գրառումներ շատ քիչ անեն, անելուց հետո/առաջ փորձել ինչ-որ կերպ համակարգել լրագրողների, բլոգերների հետ, թեկուզ պետական տեղեկատվական ոլորտի ծառայողների հետ, որոնք հստակ պատկերացնում են, թե այդ տեղեկությունը ինչ կշիռ, արժեք ու ազդեցություն ունեն»:

Տեղեկատվական պատերազմում գտնվող մարդկանց համար առաջին ցուցիչներն են` ըստ մեդիափորձագետ Արթուր Պապյանի:

Բայց սոցիալական ցանցերում տեղեկատվությունը ամենօրյա ռեժիմով հորդում է.

«Էն վիդեոն հաստա՞տ մերոնք են գցել...»:

«Մեր անգունի խանութումը ծեթը իժան ա»:

«Ասում ըն ավտոբուսներ ըն քցում, դու՞զ ա»:

«Հաստատ բան եմ ասում. ծանոթիս բարեկամն ա լսել...»:

Մինչդեռ.

Սոցիալական ցանցերում Արցախից հիմա պիտի գրառումներ կատարեն միայն այն մարդիկ, որոնք հստակ առաջադրանքներ ունեն, գիտեն ինչ են գրում և ինչի համար: Եթե իրականացվում են տեղեկատվական գործողություններ, որոնք կոորդինացված են և հասկանում եք ինչի համար եք անում, այո, արեք: Եթե ոչ, ամենապարզ գրառումները, օրինակ, տեսե՛ք այս խանութում հացը քիչ կամ շատ ա, կարող է վնասել: Եթե հստակ հասկանում եք` օգնում եք Լաչինի միջանցքի ապաշրջափակմանը, գրեք, բայց եթե ուղղակի էմոցիոնալ սոցցանցային ակտիվություն է, պետք է մտածել, արդյոք նպատակահարմար է, թե ոչ»:

2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո չնայած պատերազմը գետնի վրա «ավարտվել է», բայց տեղեկատվական պատերազմը տարբեր չափաբաժիններով շարունակվում է: Տեխնոլոգիաների թարմացմանը զուգահեռ փոխվում են նաև մեդիադաշտում պատերազմելու գործիքները, բայց ընդհանուր սկզբունքները մասամբ պահպանվում են: Մեդիափորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանն է մանրամասնում:

«Ընդհանուր սկզբունքները պարզ են. այնպես անել թշնամին ընկճվի, խուճապ լինի, չհասկանա` ո՞րն ա ճիշտը, ո՞րն ա սխալը: Եվ հակառակը` այնպես անել, որ սեփական հասարակությունը լինի ամուր դիրքերով, թույլ չտալ, որ տեղեկատվական ներազդեցությունը ազդի քո հասարակության վրա: Պետք է ազդեցություն իրականացնել այլ երկրների հասարակությունների ու իշխանությունների վրա, որպեսզի օրինակ ազդես նրանց որոշումների կայացմանը հօգուտ մեզ ու վնաս հակառակորդի»:

Առցանց կայքերը, տելեգրամյան և թվիթերյան ալիքները, տեղեկատվության աղբյուրներն այսօր այնքան շատ են, որ հասարակ մարդը հաճախ կեղծ տեղեկատվությունը չի տարբերում իրականից ու հեշտությամբ ընկնում է թշնամու ծուղակը: Ինչպե՞ս տարբերել կեղծ տեղեկատվությունն իրականից. Սամվել Մարտիրոսյանը երկու տարբերակ է առաջարկում:

«Առաջինը` եթե մարդ ձգտում ունի սովորելու, այսինքն` մարդ պետք ա ամիսներով սովորի, տիրապետի տարբեր գործիքների, որոնք թույլ են տալիս նուրբ կեղծիքը, նուրբ քարոզչությունը բացահայտել: Կա երկրորդ տարբերակը. Եթե որոշում ես` առաջին ճանապարհով չես գնում, ապա ընտրիր մի քանի լրատվամիջոցներ` վստահելի, չխաբող, ընտրիր մի քանի լրագրողների, որոնք իսկապես պրոֆեսիոնալ են և հետևիր միայն իրենց»:

Ծուղակներից խուսափելու լավագույն միջոցը սոցցանցերից պարզապես չօգտվելն է, բայց մեր օրերում դա կարելի է անհնար համարել: Հետևաբար ինչպես որոշում ես օրվա ուտելիքիդ ճիշտ չափը, այնպես էլ պետք է տեղեկատվություն ստանալուդ չափը որոշես:

Շատ հաճախ օգտատերերը անգիտակցաբար թշնամու ջրաղացին ջուր են լցնում` թշնամական ապատեղեկատվությունները հայկական դաշտ բերելով, սահմանից լուսանկարներ տարածելով կամ` սովորական գրառումներ կատարելով: Պետք է հասկանանք` այս դեպքում սոցցանցերը մեր ընկերները չեն` ասում է Արթուր Պապյանը:

«Արժե հասկանալ, որ դուք գտնվում եք խոշորացույցի տակ. Ցանկացած բան, որ գրում, հրապարակում եք, անպայման ուսումնասիրվում է և այդ իմատով արժե, որ մարդիկ երկար մտածեն մինչև հրապարակելը, չշտապեն երբեք ու փորձեն զերծ մնալ մեծ ակտիվությունից: Սա այն դեպքն է, որ սոցիալական ցանցերը մեր ընկերները չեն»:

Ռազմագործողությունների ժամանակ ռադիոալիքները խլացվում են, կապի միջոցները, էլեկտրաէներգիան անջատվում. Նման դեպքերում որտեղի՞ց պետք է բնակիչները լրատվություն ստանան: Մեդիափորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանի խոսքով` նման դեպքերում մեխանիզմները պետք է պետությունը մշակի:

«Էս դեպքում մարդիկ չպետք է մտահոգվեն, պետական կառույցները պետք ա նախօրոք ունենան պլաններ` ինչպես աշխատեն այն դեպքերում, երբ, օրինակ, ինտերնետը կտրվել է, ինչ անել եթե ռադիոն խլացվում է ու ադրբեջանական մուղամն ու տեղեկատվությունը մտցվում է մեր ալիքներ: Բոլոր դեպքերում ինչ-որ լուծումներ կան, բայց դա պետք է լինի հստակ, նախօրոք պատրաստված ու աշխատող լուծումներ: Եղած միջոցներով հանրությունը պետք է անընդհատ տեղեկատվություն ստանա նույնիսկ եթե չկա ինտերնետ, չկա ռադիո: Եթե այդ տեղեկատվությունը դադարում է գալ, հակառակորդը փորձում է իր լուրերը մտցնել տեղեկատվական դաշտ»:

Ճիշտ է, բնակիչները ցանկացած իրավիճակում պետք է տեղեկացված լինեն, բայց միևնույն ժամանակ, հատկապես մեր պետության համար կենսական նշանակություն կունենա արտակարգ իրավիճակներում բնակչության իրազեկման համակարգի մշակման, ինչպես նաև` մեդիագրագիտության բարձրացման ուղղությամբ աշխատանքների կատարումը: